Plan der Stadt Stettin – Plan Miasta Szczecina 1919 rok
Berlin, opracował Dyrektor Urzędu Pomiarów Miasta F. Schultze, druk B. Gisevius, druk jednobarwny, wymiary 93,5 x 110 cm, skala 1: 10 000, plan Starego Miasta w lewym dolnym rogu w skali 1 : 5 000, Archiwum Państwowe Szczecin, zbiór kartograficzny, sygn. 820
Wybuch wojny spowodował wzrost koniunktury wywołany potrzebami zbrojeniowymi, przede wszystkim rozbudową floty wojennej, jednak w budownictwie odnotowano zastój związany z brakiem surowców budowlanych i materiałów oraz robotników zmobilizowanych do armii. Zakończenie wojny, w której Niemcy poniosły klęskę, pogłębiło trudności gospodarcze miasta. Szczecin stał się stolicą prowincji granicznej Prus. Zmiany polityczne spowodowały utratę części rynków, szczególnie odczuwaną przez port. Szczecińscy przedsiębiorcy stracili dawnych partnerów, którzy zostali „odcięci” przez postanowienia traktatu wersalskiego, dotyczyło to Wielkopolski i Górnego Śląska, a także Czech. Likwidacje wielu zakładów pracy były skutkiem trudności z przestawieniem produkcji na potrzeby pokojowe oraz braku surowców. W Szczecinie szczególnie drastycznie odczuwano zwiększenie liczby ludności - do miasta napływali mieszkańcy wschodnich rejonów prowincji przejętych przez Polskę i wracali byli żołnierze. Głównie z tych powodów w 1919 r. odnotowano 10 000 bezdomnych i 35 000 osób poszukujących pracy, przy ogólnej liczbie 234 000 mieszkańców. Szczecin wraz z Policami i okolicznymi wsiami i osiedlami (tak zwany szczeciński region miejski) liczył 285 000 obywateli.
W przeciwdziałaniu kryzysowi zaangażowane były zarówno władze państwowe jak miejskie. Uruchomiono fundusze pomocowe dla stoczni i portu. W przypadku stoczni „Vulkan” pomoc okazała się nieskuteczna, natomiast wkład władz centralnych w infrastrukturę związaną z funkcjonowaniem portu szczecińskiego przyniósł oczekiwane rezultaty. Budowa portu przemysłowego z bocznicą kolejową przy Parnicy i dzisiejszym Basenem Górniczym i rozbudowa bocznicy na obszarze portu wolnocłowego znacznie zwiększyły możliwości przeładunkowe portu.
Jednym z projektów aktywizacji gospodarczej miasta było utworzenie strefy przemysłowo – usługowej na terenie majątku Świerczewo, dokąd doprowadzono bocznicę linii kolejowej i wprowadzono firmy (nazwy i zajmowany areał widoczne na mapie). Budowa bocznicy zainicjowała także budowę towarowego dworca kolejowego w rejonie stacji Turzyn, która miała zaspakajać lokalne potrzeby śródmieścia.
Wobec ogromnych potrzeb mieszkaniowych została uchwalona ustawa mieszkaniowa, która min. gwarantowała utworzenie państwowego programu pomocy dla powszechnych stowarzyszeń budowlanych oraz powołanie towarzystw wspierania budownictwa mieszkaniowego. Reakcją szczecińskich władz na wprowadzoną regulację prawną było powołanie Towarzystwa Budowlanego Użyteczności Publicznej, które miało realizować starania miasta o zapewnienie tanich i niewielkich mieszkań.
Jednocześnie budowano mieszkania zastępcze, noclegownie dla bezdomnych, do celów mieszkaniowych zezwalano na adaptacje poddaszy i budynków gospodarczych. Wykonano szereg koncepcji przebiegu nowych ulic, min. na terenie pomiędzy linią kolejową a ul. Wawrzyniaka (na zapleczu zakładu opiekuńczego Bethanien i cmentarza żydowskiego), przeprowadzono zmianę układu ulic na Nowym Turzynie (ul. Legionów Dąbrowskiego – 5 Lipca), Grabowie (ul. Łady - Dubois - Łyskowskiego i przedłużenie Nocznickiego) oraz na Drzetowie (ul. Komuny Paryskiej - Obotrycka - Rugiańska). Miasto przygotowało plany zagospodarowania gruntów komunalnych na Górnym Drzetowie na osiedle zabudowy jednorodzinnej dla osób najbardziej potrzebujących –największy miejski plac budowy w tym okresie.
W ramach polityki mieszkaniowej władze komunalne w 1919 r. założyły miejski Urząd Budownictwa Mieszkaniowego odpowiedzialny za sprawy mieszkaniowe oraz Urząd Planowania Urbanistycznego, któremu powierzono sporządzanie planów zabudowy, opracowywanie miejscowych przepisów oraz doradztwo budowlane. Podjęte prace obejmowały projekty zabudowy na terenach sąsiadujących ze śródmieściem: Niebuszewo, Pogodno – ul. Unii Lubelskiej, Traugutta, Ku Słońcu. Na gruntach przylegających do Pogodna od zachodu rozplanowano zespół niewielkich kwartałów w regularnym układzie prostych ulic, aż do granicy administracyjnej miasta przy ul. Czorsztyńskiej, tzw. „Braunsfelde B”. Opracowano plan przebiegu ul. Tragutta – Poniatowskiego, które miały scalić osiedla Pogodno i Nowy Westend. Wytrasowany ciąg ulic wykształcił poprzeczną oś zespołu zabudowy Nowy Westend i sprawne połączenie al. Wojska Polskiego z rejonem Cmentarza Centralnego. Rozpoczęto także realizację zespołu zabudowy w obszarze ul. Unii Lubelskiej.
Opracowany, przez wieloletniego Dyrektora Urzędu Pomiarów Miasta F. Schultzego, plan nawiązuje do trwającej wówczas dyskusji w sprawie włączenia kolejnych dzielnic i wsi w granice administracyjne miasta. Na planie wyróżniono obiekty użyteczności publicznej, komunalne, przemysłowe, a także o znaczeniu militarnym. Oznaczono trasy linii tramwajowych i podział katastralny. Ze szczególnym pietyzmem przedstawiono tereny zieleni miejskiej, w tym kompozycję przestrzenną Cmentarza Centralnego. Widoczny jest powiększony obszar nekropolii z kontynuacją głównej osi kompozycyjnej zamkniętej kaplicą główną. Ukończono strefę nabrzeża Wałów Chrobrego wraz z ciągiem reprezentacyjnych gmachów, ale jeszcze nie dokończono zabudowy mieszkaniowej ulic wydzielających zieleniec na tyłach zespołu – ulic Zygmunta Starego i Szczerbcowej.
W planie zasadniczym, w obszarze Starego Miasta naniesiono jedynie obiekty użyteczności na obrysie kwartałów i siatki ulic. Znacznie więcej szczegółów prezentuje osobny plan najstarszej części miasta umieszczony z lewym dolnym rogu arkusza. Umieszczono tam nazwy ulic i numery policyjne nieruchomości.
Fakt wyodrębnienia Starego Miasta - atrakcji turystycznej, eksponowanie istotnych dla miasta i jego historii budowli, umieszczenie herbu w tytule a także data i miejsce wydania – Berlin 1919 rok świadczą o specjalnym przeznaczeniu materiału kartograficznego. Formuła graficzna planu nawiązuje do wydawanych wówczas powszechnie planów – prospektów firmy Pharusa, prezentowany plan jest elementem promocji i prezentacji miasta szerszej opinii publicznej. Szczecin został przedstawiony jako rozległy ośrodek miejski, w atrakcyjnym turystycznie otoczeniu, licznymi terenami zieleni w obrębie miasta, a także ośrodek przemysłowy z rozbudowanym zapleczem portowym.
opracowano w BPPM w Szczecinie:
mgr inż. arch. Angelika Szerniewicz-Kwas,
dr hab. Radosław Skrycki, prof. US,
Grzegorz Solecki